Czym jest trening mentalny?
Ideą treningu psychologicznego jest zbalansowany rozwój trzech sfer funkcjonowania młodego sportowca: poznawczej, emocjonalnej i społecznej. Dziś obserwuje się niemal całkowite pomijanie dwóch ostatnich, na rzecz standaryzowanych programów, którymi mierzy się kompetencje. Trening mentalny rozwija u dzieci umiejętności społeczne, kształtuje ich dojrzałość emocjonalną, a także mierzy osiągnięcia w tych sferach. Założeniem treningu psychologicznego jest rozwój samoświadomości sportowca, inteligencji emocjonalnej, umiejętności interpersonalnych, kreatywności oraz gotowości do formułowania celów i podejmowania świadomych decyzji. Przygotowuje on przestrzeń dla ćwiczeń, z pomocą których młodzi sportowcy mają możliwość bezpiecznie mierzyć się ze swoimi słabościami i badać swoje granice. Takie założenia umożliwiają zdobycie całkiem nowej wiedzy i opanowanie nieznanych dotąd stylów zachowania.
W przygotowaniu mentalnym dominują dwa nurty psychologiczne: pozytywny i poznawczo-behawioralny. Psychologia pozytywna koncentruje się na mocnych stronach natury dziecka, rozwija pozytywne aspekty jego funkcjonowania i dąży do osiągnięcia optymalnych warunków rozwoju. Nurt ten w szczególności koncentruje się na osobowościowych cechach zawodnika tj. inteligencja emocjonalna, kreatywność, optymizm, samokontrola, motywacja. Przedmiotem podejścia poznawczo-behawioralnego jest zrozumienie, w jaki sposób interpretowane są wydarzenia i doświadczenia sportowca. Niezwykle ważne jest rozpoznanie i zmiana występujących zniekształceń. Nurt podkreśla interakcje między przekonaniami (co myślę), emocjami (co czuję) i zachowaniami (co robię). Połączenie obu podejść pozwala tworzyć narzędzia, dzięki którym zawodnikowi łatwiej jest poznać i zrozumieć samego siebie, odczytywać emocje innych osób i dostosowywać się do zmieniającej się rzeczywistości.
INTELIGENTNY TRENING
Organizowanie i stymulowanie aktywności własnej sportowca powinno być najważniejszym zadaniem dla trenera. W myśl tego założenia, trener jest moderatorem działań zawodników, a efekty zależą przede wszystkim od zasobów i pracy samego sportowca. Jednak zdecydowana większość młodych zawodników nie wie, jak ma trenować, aby osiągać optymalne dla siebie wyniki. Co więcej, często świadomość i wiedza młodych sportowców na tematy uwagi, koncentracji, kontroli emocji jest niewielka. Selekcja bodźców, przerzutność i podtrzymywanie uwagi, koncentracja na zadaniach, wybór określonych rozwiązań to filary, na których łatwiej i skuteczniej można zbudować wyniki sportowe. Dla zawodnika, poza bardzo dobrym przygotowaniem technicznym i rozumieniem gry, ważna powinna być wiedza o samym sobie i procesach zachodzących w umyśle.
Warto zastanowić się, jakie korzyści może przynieść nie tylko samym zawodnikom, ale także trenerom podniesienie sprawności mentalnej młodych sportowców. Jeżeli udałoby się nauczyć dzieci umiejętności obserwacji i samoregulacji emocji czy procesów uwagowych, można byłoby wykorzystywać to podczas pracy na treningach. Oczywiście, nie można regulować swoich procesów myślowych bez posiadania wiedzy na temat poszczególnych elementów tych procesów. Sportowcy powinni znać i rozumieć takie pojęcia jak motywacja, uwaga, koncentracja, opanowanie, samoregulacja itd. Wiedza ta w połączeniu z praktyką może w znacznym stopniu ułatwić osiągniecie wyższych wyników sportowych. Ponadto stosowanie treningu mentalnego może znacznie podnieść skuteczność uczenia się, ponieważ wiedza będzie przyswajana bardziej świadomie, z większą motywacją i wykorzystaniem technik poznawczych takich jak strategie koncentracji, powtarzania czy organizowania.
INTELIGENTNY TRENING W PRAKTYCE
Indywidualne podejście do sportowca i jego celów daję nam wiedzę, która może pomóc w planowaniu pracy z jednostką i zespołem. Wyobraźmy sobie, że zawodnicy potrafią stawiać sobie cele, a my jako trenerzy jedynie pomagamy w ich osiągnięciu. Zawodnik ma wtedy szansę zaangażować się w realizację działań, które sam planuje. Zwiększa się poczucie odpowiedzialności za proces trenowania, co rozwija świadomość własnej skuteczności. Sukcesy będące zwieńczeniem procesu planowania, stawiania sobie celów i realizowania ich dają zawodnikowi szansę na podniesienie samooceny i poczucia własnej wartości. Takie umiejętności mentalne zaowocują w sporcie i innych sferach życia, ponieważ usprawniają każdy rodzaj aktywności człowieka.
- Chcemy, aby młodzi sportowcy dobrze radzili sobie podczas startów, byli odważni i zdeterminowani, ale często nie pozwalamy im na popełnianie błędów i poznawanie smaku porażki.
- Chcielibyśmy, by byli systematyczni i skoncentrowani, ale nie uczymy ich jak porządkować przestrzeń wokół siebie, jak organizować czas i jak dążyć do celu.
- Chcemy, aby wierzyli we własne możliwości, byli otwarci i odważni, a porównujemy ich do innych lub „podcinamy im skrzydła” mówiąc: „mogło być lepiej”.
- Chcielibyśmy, aby zawodnicy byli posłuszni i spokojni, ale nie rozmawiamy z nimi o emocjach, nie słuchamy, kiedy chcą mówić nam o swoich uczuciach.
Zanim zaczniemy stawiać młodym sportowcom wymagania, wyposażmy ich w umiejętności, dzięki którym zdecydowanie łatwiej będzie sprostać wyzwaniom jakie stawia przed nimi świat sportu.
Anna Sztorc, Karolina Stępień-Cach